عمان نگین آرام خلیج فارس؛ سرزمین اصالت، تجارت و جاذبههای گردشگری ناشناخته
در امتداد موجهای آرام و نیلگون خلیج فارس، جایی میان کوه و دریا، سرزمینی آرام و در عین حال پررمز و راز قرار دارد؛ عمان، کشوری که نامش شاید کمتر از همسایگان پرزرقوبرقش شنیده میشود، اما سرزمینی سرشار از اصالت، تاریخ و شکوه طبیعی است. سرزمینی که در آن بوی ادویههای شرقی با نسیم دریا درهم میآمیزد و به دور از شتاب و هیاهوی دنیای مدرن، آفتاب بر سنگفرشهای قدیمی مسقط میتابد.
این کشور کوچک اما پرنفوذ، قرنهاست که چون نگینی آرام در خلیج فارس میدرخشد؛ کشوری که نه به دنبال تجمل افراطی بوده و نه در سایه دیگران زیسته است. عمان، با تکیه بر تاریخ دیرینه دریانوردی و بازرگانی، از دیرباز پلی میان شرق و غرب بوده است؛ جایی که کشتیها از آفریقا، هند و ایران در آن پهلو میگرفتند و کالا، فرهنگ و روابط دوستانه میان ملتها تبادل میشد..
اما عمان امروز، فقط سرزمینی از گذشته نیست. این کشور با ثبات سیاسی مثالزدنی، سیاست خارجی متعادل و نگاهی توسعهمحور، توانسته جایگاه ویژه در عرصه منطقهای و جهانی پیدا کند. سرمایهگذاری در بنادر بزرگ مانند صحار و صلاله، توسعهی منطقهی آزاد قشم و گسترش زیرساختهای حملونقل، عمان را به یکی از کشورهای مهم تجارت در خاورمیانه تبدیل کرده است. این کشور به دور از شلوغی، هیاهو و نمایشهای مصنوعی، راهی متفاوت را برگزیده: و آن پیمودن پیوسته و آرام مسیر رشد و پیشرفت پایدار است.
از طرفی، عمان چهرهای دیگر نیز دارد که بسیاری هنوز آن را نمیشناسند. عمان؛ بهشتی برای گردشگران جستوجوگر است. از کوههای سرسبز «جبل الاخضر» تا غارها و وادیهای بکر، از بازارهای سنتی و پرعطر و رنگ مسقط تا سواحل فیروزهای صلاله، همه و همه گواهی بر اصالتی هستند که در عین سادگی، دل هر مسافری را میلرزاند. اینجا گردشگری نه بر پایه تجمل، بلکه بر محور تجربه، آرامش و تماس نزدیک با طبیعت و فرهنگ شکل گرفته است.
عمان، همان سرزمینیست که درآرامش میدرخشد؛ بیهیاهو اما با عمق. سرزمینی که اگر یکبار آن را تجربه کنید، رد مهربانی مردم و لطافت طبیعتش تا همیشه در ذهن و دل باقی میماند.
در ادامهی این سفر نوشتاری، بیشتر با این سرزمین اصیل آشنا خواهیم شد؛ از تاریخ و تجارتش خواهیم گفت، از مردمانش، از کوه و دریا، و از آیندهای که در سکوت اما با اطمینان ساخته میشود.
موقعیت جغرافیایی و استراتژیک عمان
عمان، همسایه آبی ایران در جنوب کشور است. اگر از جزیره قشم و سواحل جنوبی ایران به سمت جنوب حرکت کنید، سواحل شمالی عمان روبروی شما خواهد بود. در واقع بین قشم و عمان فقط دریای عمان فاصله است؛ یعنی بعد از عبور از تنگه هرمز به آبهای عمانی میرسید.
درنگاه اول، نقشه عمان شبیه به دستی که از دل شبه جزیره عربستان به سمت دریا دراز شده است. این کشور از شمال با تنگه هرمز، از شرق و جنوب با دریای عمان و از جنوب غربی با یمن و از غرب با عربستان سعودی هممرز است. عمان همچنین در شمالشرقی با امارات متحده عربی مرز زمینی دارد. به سبب موقعیت جغرافیایی و با توجه به اینکه هم به آبهای خلیجفارس دسترسی دارد و هم به اقیانوس هند، باعث شده تا یکی از مسیرهای مهم دریایی و تجاری بین آسیا، آفریقا و خاورمیانه باشد.
این موقعیت دوگانه، یعنی پیوند میان خلیج فارس و اقیانوس هند، بزرگترین برگ برنده برای جغرافیایی عمان است. قرنها پیش مسیرهای تجارت، ادویه، طلا و پارچه از این سرزمین عبور میکرده است و امروز نیز نقشی اساسی در جایگاه سیاسی و اقتصادی منطقه دارد.
در واقع میتوان گفت که، عمان جایی است که کوه، بیابان و دریا در کنار هم قرار گرفتهاند، ترکیبی کمنظیر که هم برای تجارت و هم برای گردشگری اهمیت زیادی دارد.
از تنگه هرمز تا دریای آزاد
در شمال عمان، تنگه هرمز قرار گرفته است؛ یکی از حساسترین گذرگاههای دریایی جهان، که بیش از یکسوم نفت صادراتی جهان از آن عبور میکند.
جالب اینجاست که بخش شمالی تنگه، متعلق به ایران است و بخش جنوبی آن در قلمرو عمان، یعنی در شبهجزیرهی مسندم واقع شده است. شبه جزیره مسندم، یک منطقه کوهستانی و استراتژیک در شمال شرقی شبه جزیره عربستان است که به عنوان بخشی جدا از خاک اصلی عمان نیز محسوب میشود. مسندم عمان در شمال تنگه هرمز قرار دارد و به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود اهمیت بالایی در تجارت دریایی دارد. این شبه جزیره به دلیل چشماندازهای طبیعی، خلیجهای باریک و سواحل منحصر به فرد، مقصدی برای گردشگران و علاقهمندان به طبیعت گردی است.
در حالیکه بیشتر کشورهای عربی فقط در محدودهی خلیج فارس محصور هستند، عمان پنجرهای باز به سوی اقیانوس هند و دریای آزاد است. این موقعیت منحصربهفرد باعث شده تا هم عمان نقشی کلیدی در امنیت مسیرهای انرژی خلیج فارس داشته باشد و از گذشته تا امروز، کشوری باشد که میتواند با شرق و غرب گفتوگو کند، و هم باعث شده بندرهایش، بهویژه صحار، صلاله و دُقم، برای تجارت بینالمللی اهمیت فراوانی پیدا کنند.
کشتیهایی که از شرق آسیا به سمت اروپا میروند، میتوانند بدون عبور از آبهای شلوغ خلیج فارس، مستقیماً در بنادر عمان پهلو بگیرند. این موضوع باعث شده تا عمان از نظر امنیت و صرفه اقتصادی، جایگاه استراتژیک بزرگی را در منطقه به دست آورد.
دوره رایگان تجارت بین الملل همین حالا اقدام کنید
سرزمین سهچهره؛ کوه، بیابان و دریا
اگر از شمال عمان به جنوب آن سفر کنید، با سرزمینی روبهرو میشوید که طبیعتش در هر چند کیلومتر تغییر میکند.
در شمال، رشتهکوههای حَجَر چون دیواری سنگی در امتداد ساحل قرار دارد. این کوهها با ارتفاعی بیش از ۳۰۰۰ متر، آبوهوایی خنکتر و حاصلخیزتر دارد و شهرهایی مانند نزوی و جبل الاخضر در دامنهی آن جای گرفتهاند.
در میانهی این کشور، دشتهای خشک و بیابانهای طلایی گستردهاند، که تا جنوب ادامه مییابند و در نهایت به سواحل سرسبز صلاله در منطقهی ظفار میرسند جایی که در فصل بادهای موسمی (خریف) باران میبارد و طبیعت به طرز شگفتانگیزی سبز میشود.
این تنوع اقلیمی، عمان را به کشوری خاص در شبهجزیره عربستان تبدیل کرده است؛ جایی که کوه، بیابان و دریا در کنار هم قرار گرفتهاند و هر کدام بخشی از زندگی مردم را شکل داده است.
کوهها پناهگاه تاریخ و قلعهها، بیابانها خانهی قبایل و فرهنگ اصیل عربی، و دریا منبع تجارت، ماهیگیری و الهام برای دریانوردی است.
پل میان شرق و غرب
در طول تاریخ، عمان به واسطهی همین موقعیت جغرافیایی، پلی میان شرق و غرب بوده است.
از دوران باستان که کشتیهای چوبی عمانی کالاهای کشورهای هند، ایران و آفریقا را جابهجا میکردند، تا امروز که بنادر مدرنش میزبان کانتینرهای بینالمللیاند، روح بازرگانی و پیوند فرهنگی در این سرزمین جاری است.
امروز نیز، موقعیت عمان آن را به نقطهای کلیدی برای پروژههای منطقهای و جهانی تبدیل کرده است.
بهعنوان مثال، بندر دُقم با موقعیت استراتژیک در ساحل دریای عمان، در حال تبدیل شدن به یکی از بزرگترین مناطق اقتصادی آزاد خاورمیانه است. دقم، درست در مسیر خطوط کشتیرانی بین شرق آسیا و اروپا قرار دارد و بدون نیاز به عبور از تنگه هرمز، میتواند به عنوان دروازهای امن و آرام برای تجارت جهانی عمل کند.
در کنار آن، بندر صلاله در جنوب عمان نیز از نظر ترانزیت کالاهای بینالمللی جایگاه ویژهای دارد و با دسترسی مستقیم به مسیرهای دریایی آفریقا و اقیانوس هند، به یکی از شریانهای اصلی تجارت منطقه تبدیل شده است.
موقعیت استراتژیک و دیپلماسی تعادل
اما اهمیت جغرافیایی عمان فقط به جغرافیای فیزیکی این کشور محدود نمیشود. این کشور توانسته از موقعیت جغرافیایی خاص خود برای رسیدن به تعادل و استقلال بهره برد.
در حالی که خیلی از کشورهای منطقه (مثل عربستان، امارات، قطر) درگیر رقابتهای سیاسی، اقتصادی و نظامی شدید با هم هستند و به اجبار در اتحادها یا بلوکهای سختگیرانه شرکت میکنند، عمان با سیاستی متعادل و مستقل تلاش میکند در این درگیریها وارد نشود و روابط خود را با همه حفظ کند. در واقع عمان برخلاف بعضی همسایگان خود، راه میانه و آرامش را انتخاب کرده، تا کشورهای همسایه و جهان را راضی نگه دارد و ثبات خود را حفظ کند.
این سیاست، ریشه در درک عمیق عمانیها از جغرافیای خود دارد. آنها میدانند کشوری که در چهارراه آبها و فرهنگها قرار دارد، اگر در تعادل نباشد، دوام نمیآورد و غرق میشود.
به همین دلیل، عمان امروز یکی از معدود کشورهای خاورمیانه است که هم در عرصه دیپلماتیک احترام دارد، هم در عرصهی اقتصادی با ثبات است.
موقعیت جغرافیایی عمان ترکیبی از زیبایی طبیعی و اهمیت استراتژیک است. از تنگه هرمز تا پهنه دریای عمان، از کوههای سر به فلک کشیده شمال تا سواحل سبز و بارانی ظفار، هر گوشه از این سرزمین در شکلگیری تاریخ و هویت عمان نقشی داشته است.
اینجا جایی است که ترکیب منحصر به فردی از طبیعت، تجارت و سیاست امور کشور را جلو میبرد. سرزمینی که در چهارراه بادها و فرهنگها ایستاده و با خِرد و آرامش، مسیررو به پیشرفت خود را در میان تلاطمهای خاورمیانه حفظ کرده است.
عمان در گذر تاریخ
در ورای آرامش امروز عمان، تاریخ طولانی و پر فراز و نشیبی نهفته است؛ تاریخی که قدمت آن با هزاران سال تمدن و دریانوردی گره خورده است. سرزمینی که از دیرباز در مسیر بادهای موسمی اقیانوس هند قرار داشت و در واقع همین موقعیت طبیعی، آن را به یکی از نخستین راههای ارتباطی میان شرق و غرب تبدیل کرد. در حقیقت عمان جایی نبود که تنها در حاشیهی خلیج فارس بماند؛ بلکه دریچهای بود رو به اقیانوس، رو به آفریقا، هند و جهان.
از دوران باستان تا شکوه دریانوردی
شواهد باستانشناسی نشان میدهد که تمدن در سرزمین عمان، به بیش از پنجهزار سال پیش میرسد. در روزگاران کهن، از این منطقه با نام مَجان (Majan) یاد شده است؛ دلیل این نامگذاری معادن باستانی و قدیمی مس و صنایع فلزی است. در آن زمان، کشتیهای چوبی از سواحل عمان بار مس، صمغ و کالاهای ارزشمند را به میانمناطقی از عراق کنونی و سواحل هند میبردند. همین ارتباطات، عمان را از همان ابتدا به یکی از نخستین مراکز بازرگانی دریایی در جهان باستان تبدیل کرد.
در دوران پس از اسلام نیز عمان جایگاه ویژهای یافت. مردم این سرزمین از نخستین اقوام عربی بودند که اسلام را پذیرفتند، اما در عین حال، استقلال و هویت قبیلهای خود را حفظ کردند. آیین اباضی که هنوز مذهب اصلی عمان است، نشاندهندهی همین روح استقلالطلبی و میانهروی در میان مردم این سرزمین است؛ مذهبی که بر عدالت، تساهل و مشورت تأکید دارد و باعث شده عمان در طول تاریخ از افراطگرایی مذهبی به دور بماند.
عصر امپراتوری عمان؛ از مسقط تا زنگبار
در قرون میانه، عمان به تدریج قدرتی دریایی یافت. شهر مسقط در قرن شانزدهم میلادی به یکی از بنادر مهم منطقه تبدیل شد، اما در همین زمان، پرتغالیها که در پی گسترش نفوذ خود در مسیرهای دریایی بودند، به سواحل عمان حمله کردند و بندر مسقط را تصرف کردند. حدود یک قرن، پرتغالیها بر بخشهایی از عمان تسلط داشتند و از موقعیت استراتژیک تنگه هرمز برای کنترل تجارت دریایی استفاده میکردند.
اما این سلطه ادامهدار نبود و در قرن هفدهم، مردم عمان تحت رهبری خاندان آل یعرب، قیام کردند و توانستند پرتغالیها را از کشورشان بیرون کنند. این پیروزی نهتنها استقلال عمان را بازگرداند، بلکه آغاز دوران طلایی جدیدی برای این کشور بود. در همین دوره، عمان قدرت دریایی عظیمی بهدست آورد و نفوذ خود را تا سواحل شرقی آفریقا گسترش داد. بندرهای تاریخی چون زنگبار که بخشی از کشور تانزانیا است، مومباسا و دارالسلام برای مدتی در کنترل امپراتوری عمان قرار گرفتند.
امپراتوری عمان در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی، یکی از قدرتمندترین دولتهای دریایی منطقه بود. کشتیهای عمانی نه تنها کالا، بلکه فرهنگ و زبان عربی را نیز تا سواحل آفریقا بردند. هنوز هم ردپای فرهنگ عمانی در معماری، زبان و حتی موسیقی در زنگبار دیده میشود.
این دوران با شکوه باعث شد عمان نه فقط یک کشور در خلیج فارس، بلکه یک امپراتوری فرامنطقهای باشد؛ پیونددهندهی دنیای عرب، شرق آفریقا و جنوب آسیا.
دوران رکود و انزوا
اما قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برای عمان دوران دشواری بود. قدرتهای استعماری جدید، بهویژه بریتانیا، با سیاستهای استعماری و رقابتهای منطقهای، نفوذ عمان را محدود کردند. درون کشور نیز اختلافات قبیلهای و سیاسی باعث تضعیف حکومت مرکزی شد. زنگبار در نهایت از عمان جدا شد و شکوه دریایی پیشین کمرنگ شد.
در نیمهی قرن بیستم، عمان کشوری نسبتاً منزوی و فقیر بود. بخشهای زیادی از سرزمین، فاقد جاده، آموزش و امکانات بهداشتی بودند. در این دوران، سلطان سعید بن تیمور با سیاستهای بسته و محافظهکارانه حکومت میکرد؛ بهطوریکه ورود کتاب، رادیو و حتی عکاسی در برخی مناطق ممنوع بود. عمانِ آن روزها، فقط سایهای از گذشتهی باشکوه خود بود.
عصر طلایی سلطان قابوس؛ شکوه دوباره عمان
تحول بزرگ عمان در سال ۱۹۷۰ آغاز شد، زمانی که سلطان قابوس بن سعید با حمایت نیروهای داخلی و منطقهای، قدرت را به دست گرفت و مسیر کشور را تغییر داد. قابوس، که در انگلستان تحصیلکرده بود، بهسرعت برنامهای گسترده برای نوسازی آغاز کرد؛ جادهها ساخته شد، مدارس و بیمارستانها تأسیس شد، و عمان درهای خود را به جهان گشود.
او نهتنها کشور را از انزوا بیرون آورد، بلکه با سیاستی هوشمندانه، چهرهای جدید از عمان ساخت: کشوری آرام، مستقل و در عین حال، با درهای گشوده رو به سوی تعامل جهانی. در دوران حکومت او، عمان موفق شد با قدرتهای منطقهای از ایران و عربستان گرفته تا غرب روابط متوازن برقرار کند، بدون آنکه درگیر تنشها و درگیریهای خاورمیانه شود.
در واقع این دوران را میتوان رنسانس عمانی نامید؛ دورهای که در آن، گذشتهی باشکوه دوباره معنا یافت، اما این بار نه با قدرت نظامی، بلکه با توسعهی اقتصادی، فرهنگی و دیپلماتیک.
از میراث تاریخی تا هویت معاصر
آنچه امروز عمان را متمایز میکند، همین پیوند میان گذشته و حال است. در حالیکه برجهای مدرن در مسقط بالا میروندو و این روند متوقف نمیشود، هنوز در بازارهای سنتی بوی عود و بخور به مشام میرسد. در کنار جادههای تازهساز، قلعههای تاریخی نزوی، بهلا و جبرین همچون نگهبانان تاریخ هستند و یادآور روزهایی میباشند که این سرزمین قلب تپندهی تجارت دریایی بود.
نزوی؛ شهر تاریخی و فرهنگی عمان، با قلعه و بازار قدیمی معروف، بهلا دیگر شهر قدیمی با قلعه معروفش که جزو میراث جهانی یونسکو است و جبرین هم نام قلعه تاریخی دیگری در عمان است که در قرن هفدهم ساخته شد و معماری و هنر داخلی آن بسیار معروف است. همانطور که گفته شد هر سه نماد دورانی بودند که عمان نماد تجارت دریایی منطقه بوده است.
دولت عمان نیز با آگاهی از ارزش این میراث، تلاش کرده تا آن را حفظ و بهعنوان بخشی از هویت ملی معرفی کند. ثبت قلعهها، شهرهای قدیمی و مسیرهای باستانی در فهرست جهانی یونسکو، نشان از همین توجه دارد. در واقع، تاریخ برای عمان فقط یاد گذشته نیست، بلکه ستون اصلی برای ساختن آینده است.
در گذر تاریخ، عمان از تمدن مس و بادبان تا عصر نفت و توسعه رسیده است. کشوری که از دل دریا برخاست، استعمار را شکست داد، و با تکیه بر خرد، اعتدال و آرامش مسیری متفاوت از دیگر همسایگان خود برگزید.
تاریخ عمان، داستان سرزمینی است که نه با شمشیر، بلکه با باد و دریا جهان را شناخت؛ سرزمینی که با آرامش و ثبات، در میان تلاطمهای خاورمیانه، همچنان بر اصول خویش ایستاده است.
عمان؛ چهارراه بازرگانی شرق و غرب
از هزاران سال پیش که بوی ادویه و صدای امواج در سواحل عمان در هم آمیخته شده است، سواحل طولانی و بنادر طبیعی متعدد این سرزمین را به چهارراهی تبدیل کرده که در آن تجارت، فرهنگ و تمدن با هم پیوند خورده است. این سرزمین، که میان دریای عمان و اقیانوس هند گسترده شده است، از دیرباز دروازهای میان شرق و غرب بوده؛ مسیری که در آن کشتیها از هند و چین حرکت میکردند و پس از عبور از بنادر عمان، راهی آفریقا، ایران و شبهجزیره عربستان میشدند.
در روزگاران کهن، بندر مسقط نهتنها محل پهلو گرفتن کشتیهای تجاری بود، بلکه مرکز تبادل اندیشهها و فرهنگها نیز محسوب میشد. از این بندر، کالاهایی چون بخور، ادویه، مروارید و پارچه راهی سرزمینهای دور میشدند و در مقابل، ابریشم، چای و فلزات گرانبها وارد میشدند. این تبادلات، چهره عمان را شکل داد و روح دریانوردی را در جان مردمانش نهادینه کرد.
هنوز هم، نامهای زیادی در بنادر جنوب ایران و سواحل آفریقا ریشهای عمانی دارند؛ مثلا:
- در سواحل مکران و بندر جاسک، برخی واژهها و اصطلاحات دریایی مثل «بوم» (نوعی کشتی چوبی سنتی) یا «ناخدا» از زبان عمانیها وارد فارسی شدهاند.
- در شرق آفریقا، بهویژه در زنگبار و مومباسا، هنوز هم بسیاری از خانوادهها نامهای عمانی دارند، چون قرنها پیش مردم عمان در آن مناطق سکونت کردند.
- حتی در ساخت خانههای قدیمی شهرهای بندری جنوب ایران مثل قشم و بندر لنگه، میتوان تأثیر سبک عمانی را در معماری و ساختوساز خانهها دید. نمونه آن، درهای چوبی منبتکاریشده و بادگیرها است.
در دوران جدید، با آغاز حکومت سلطان قابوس، عمان توانست موقعیت دریایی خود را احیا کند. بنادر تاریخی بازسازی شدند، جادههای تجاری توسعه یافتند و عمان از کشوری آرام در حاشیه امن خلیج فارس به یکی از مراکز مهم بازرگانی منطقهای تبدیل شد.
در این میان، بندر صلاله جایگاه ویژهای پیدا کرد. این بندر که در جنوب عمان و در حاشیه دریای عمان قرار دارد، به یکی از بزرگترین و مدرنترین بنادر ترانزیتی منطقه تبدیل شد. موقعیت آن به گونهای است که کشتیها میتوانند بدون ورود به خلیج فارس، در مسیرهای تجاری بینالمللی از شرق آسیا به اروپا و آفریقا در این بندر پهلو بگیرند.
همین ویژگی باعث شده بندر صلاله به درجهای از اهمیت برسد که تبدیل به رقیبی جدی برای بنادر دبی و جبلعلی شود و نقش عمان را در تجارت جهانی پررنگتر کند.
اما اهمیت عمان فقط در موقعیت بندرگاهی آن نیست. سیاست خارجی آرام و متعادل این کشور، فضای امنی برای سرمایهگذاری خارجی فراهم کرده است. در حالی که بسیاری از کشورهای منطقه گاه درگیر تنشهای سیاسی میشوند، عمان با حفظ ثبات سیاسی خود توانسته میزبان شرکتهای بینالمللی، صنایع لجستیکی و پروژههای انرژی باشد.
از مناطق آزاد اقتصادی گرفته تا خطوط دریایی منظم، همهچیز در خدمت تبدیل شدن عمان به هاب تجاری امن خاورمیانه است.
در این مسیر، دولت عمان توجه ویژهای به تنوع اقتصاد نشان داده است. پروژههایی مانند منطقه ویژه اقتصادی دُقم، نمونهای از این سیاست است؛ دقم جایی در میانه ساحل، میان مسقط و صلاله است که قرار است به یکی از بزرگترین مراکز صنعتی، بندری و انرژی منطقه تبدیل شود.
دقم در حال حاضر میزبان سرمایهگذاران بزرگی از چین، هند و کشورهای اروپایی است و این نشان دهنده آن است که عمان به جای رقابت، بر تعامل و همکاری بینالمللی تکیه دارد.
در کنار اقتصاد، روح تجارت در فرهنگ مردمی عمان نیز جاری است. هنوز هم بازارهای سنتی مانند بازار مطرح مسقط، با بوی عود، ادویه و صدفهای دریایی، یادآور قرنها دادوستد میان مردمان است. این بازارها فقط محل خرید و فروش نیستند؛ روایتگر تاریخی هستند که از بادهای موسمی و سفرهای دریایی آغاز شده و این روند تا به امروز در مسیر مدرنسازی ادامه پیدا کرده است.
بهاینترتیب، عمان نه فقط بهعنوان کشوری در حاشیه خلیج فارس، بلکه بهعنوان پل پیوند بین آسیا، آفریقا و جهان عرب شناخته میشود.
کشوری که با هوشمندی جغرافیایی و ثبات سیاسی خود، توانسته در میان غولهای اقتصادی منطقه، راه ویژه خود را پیدا کند. راهی آرام، متین و پرثمر؛ همان راهی که از روزگار دریانوردان تا روزگار دیپلماسی و گفتگوی امروزی، عمان را در قلب مسیر تجارت شرق و غرب نگه داشته است.
گردشگری در بهشت ناشناخته خوش عطر و طعم خاورمیانه
سفر کردن به عمان فقط دیدن نیست، بلکه تجربهای است که با بوی ادویهها، نسیم دریا و صدای مؤذن از دل بازارهای قدیمی آغاز میشود و تا عمق کوهها و نخلستانها ادامه دارد. وقتی پای در خاک عمان میگذارید، انگار در گذشتهای زنده قدم میزنید که با لطافت امروز درآمیخته است.
در بازار معروف مسقط، عطر بخور و عود در هوا میپیچد و مغازهدارها با لبخند گردشگران را دعوت میکنند تا از ادویهها، پارچهها و نقرههای دستسازشان دیدن کنند. اینجا هنوز «چانهزدن» نوعی گفتوگوی فرهنگی است؛ گفتوگویی که با فنجانی قهوه عربی و چند دانه خرمای تازه تجربهای دلنشین و ماندگار میشود. قهوهی عمانی با طعم هل و زعفران، نوشیدنیای است که هر جرعه آن بوی تاریخ و مهماننوازی دارد.
در گشت و گذار در جنوب عمان به صلاله می رسیم؛ بهشتی که هر مسافر آن را شبیه رؤیایی در میان شنها به یاد میآورد. هوای آن کمی متغییر است و برخلاف تصور از کشوری بیابانی، اینجا بارانهای موسمی زمین را سبز میکند. در فصل تابستان و بارانهای موسمی آن، کوهها در مه فرو میروند و دشتها پر از گل میشوند. عطر خاک نمخورده با بوی درخت کندر درهم میآمیزد؛ همان درختی که نماد تاریخ عمان است و خواستگاه اصلی آن جنوب عمان و صلاله است.
در گذشتههای دور، این درخت ثروت عمان را ساخت و مسیر تجارت جهان را تغییر داد. قرنها پیش، صمغ کندر که از درختان جنوب عمان (بهویژه ظفار و صلاله) بهدست میآمد، یکی از گرانبهاترین کالاهای جهان باستان بود. از این صمغ برای عطرسازی، برگزاری آیینهای مذهبی و مومیایی کردن در مصر استفاده میشد.
با توجه به اینکه راههای بازرگانی عمان تا یمن، عربستان، مصر، هند و روم کشیده شده بود، عمان در مرکز شبکهای قرار داشت که به آن «جاده کندر» میگفتند. آورده این تجارت، ثروت، قدرت و اعتبار بینالمللی برای عمان بود و باعث شد شهرهای بندری، مثل صلاله و مرباط، قرنها مرکز تبادل کالا و فرهنگ باشند.
به بیان سادهتر، میتوان گفت:
کندر همان «طلای سفید عمان» بود؛ عطری که راههای بازرگانی جهان را به سوی این سرزمین گشود.
در شمال این کشور، شهر نزوی با قلعهی باشکوه و بازار تاریخی، جلوهای از عمان کهن را نشان میدهد. صدای گامها بر سنگفرشهای قدیمی، فریاد فروشندگان خرما و نقره، و آفتاب که از میان برجها بر شهر میتابد، همه تصویری از اصالت، زیبایی و پایداری مردم این سرزمین است.
اینجا، تاریخ زنده است؛ نه در موزهها، بلکه در نگاه مردم و در بوی نان تازهای که از تنورهای گلی بیرون میآید.
ساحلهای عمان هم روایت جذاب خود را دارند. از مسقط تا صور، جادههایی که از کنار دریا میگذرند، چشماندازهایی خیرهکننده از صخرههای آهکی و آبهای فیروزهای دارند و ماهیگیران با قایقهای چوبی یا همان بومهای قدیمی، در سپیدهدم به دریا میزنند. در بندرها، میتوان طعم ماهی تازه کبابی و خرچنگ با ادویههای تند عمانی را چشید و نسیم خنک دریا را بر گونهها حس کرد.
در دل کوهها، وادیها یا همان درههای خشک و گاه پرآب عمان همچون نگینهایی سبز در میان خاک طلایی میدرخشند. وادی شاب و وادی بنی خالد، از محبوبترین مقاصد گردشگران طبیعتدوست هستند. وادی شاب؛ در نزدیکی شهر صور (شرق عمان) قرار دارد. یکی از معروفترین و زیباترین درههای عمان با آبهای فیروزهای، غارهای کوچک و نخلستان است.
وادی بنی خالد؛ در شمال شرقی عمان، در استان شرقیه قرار گرفته است.دسترسی آن راحتتر است و همیشه آب دارد. زیبایی این دره به استخرهای طبیعی و روستاهای سنتی اطراف آن است. مسیر آن ترکیبی از پیادهروی و شنا میباشد. این دره جایی است که آب زلال از دل سنگ بیرون میریزد و سایهی نخلها خنکی دلپذیری برای مسافران دارد. هر دو وادی از جاذبههای گردشگری معروف و محبوب عمان است و هر دو با هم در تورهای طبیعتگردی معرفی میشوند.
همانطور که گفتیم، گردشگری در عمان فقط برای تماشا نیست، برای احساس کردن است. احساس آرامش در هتلهای ساحلی یا اقامت در کمپهای بادیهنشین است که شبها زیر آسمان پرستاره، صدای دف و قصههای قدیمی شنیده میشود.
عمان کشوری است که با آرامش خود، مسافران را نرم و بیصدا در آغوش میگیرد. بیهیاهو، بینمایش و با اصالتی واقعی.
در پایان سفر از عمان، آنچه در ذهن باقی میماند، نه فقط تصویر کوه و دریا، بلکه حس عجیبی از تعادل و صلح است؛ گویی این سرزمین از درون، آرامتر از همهجاست. عمان را باید بویید، حس کرد و چشید. سرزمینی که با عطر کندر، رنگ دریا و مزهی قهوه در خاطر میماند.
زندگی مدرن و سنتی؛ تضاد متعادل و دلنشین در عمان
اگر کسی از فراز آسمان عمان را تماشا کند، چشمش میان برق برجهای مدرن مسقط و سایهی بادگیرهای گِلی نزوی حیران میماند. این سرزمین انگار میان دو جهان ایستاده است: جهان مدرنی که آرام پیش میرود و جهانی سنتی که هنوز نفس میکشد.
در عمان، زندگی نه از گذشته بریده و نه در آینده غرق شده؛ بلکه در میانهی این دو، تعادلی کمیاب و درخور برقرار است.
در پایتخت عمان، مسقط، خیابانها تمیز، آرام و منظم است. ساختمانهای مدرن و مجهز هنوز رنگ و لعاب خاکی و معماری سنتی خود را حفظ کرده است. دولت عمان سالهاست به قوانین سختگیرانه برای حفظ نمای اصیل شهری پایبند است، و آن این است که هیچ برج شیشهای آبی یا ساختمان نامتعارفی اجازه ندارد چهرهی مسقط را از اصالتش جدا کند.
در نتیجه، شهری به وجود آمده که در آن، سقفهای ساختمانهای مدرن، با ستونهای سنتی پیوند خورده است.
در دل همین شهر، بازار معروف آن هنوز نفس میکشد. همان بازاری که قرنها پیش صاحبان کشتی و تاجران از هند و زنگبار به آن میآمدند. امروز در کنار مغازههای ادویه و نقره، بوتیکهایی از برندهای بینالمللی هم دیده میشود، اما عجیب آنکه تضادی میانشان نیست.
زن عمانی با عبای مشکی و زیورهای نقرهاش از برابر ویترین مدرنترین گوشیها رد میشود، بیآنکه احساس بیگانگی کند. او میداند ریشهاش در خاکی است که با هر نسیم بوی کندر میدهد.
در سبک زندگی مردم عمان، احترام به سنتها هنوز خط قرمز نانوشته است. خانواده جایگاه محوری دارد و پیوندهای خویشاوندی میان مردم عمیق است. مراسم ازدواج، مهمانیها، و حتی آیینهای مذهبی، هنوز با همان آرامش و وقار گذشته برگزار میشوند.
اما در کنار آن، آموزش به سبک مدرن، استفاده از فناوری و کار در نهادهای بینالمللی هم بخشی از واقعیت امروز عمان است. نسل جوان عمانی با تکیه بر تحصیلات عالی و آشنایی با زبان انگلیسی، میان زندگی سنتی و مدرن پلی ساخته است.
آنها شاید در شرکتهای چندملیتی کار کنند، اما هنگام بازگشت به خانه، هنوز چای را در فنجانهای کوچک عربی مینوشند و از مادربزرگها قصهی دزدان دریایی و سفرهای بازرگانی میشنوند.
در شهرهای سنتیتر مانند نزوی و بهلاء که در مرکز عمان قرار دارند و ایبری که در شرق عمان است، زندگی آرامتر و ریشهدارتر است. در اینجا هنوز خانهها از سنگ و گِل ساخته میشوند، و مردان با دشداشههای سفید و عمامههای رنگی در میدانهای قدیمی به گفتوگو مینشینند.
بااینحال، در دل همین شهرهای سنتی، اینترنت پرسرعت، بانکهای دیجیتال و مدارس مدرن وجود دارد. عمان توانسته بدون تخریب بافت سنتی، پیشرفت را درون آن تزریق کند، نه اینکه در مقابل سنت قرار گیرد.
یکی از دلایل این تعادل، بینش رهبری عمان در چند دههی اخیر است. سلطان قابوس با دقت و آگاهی، مسیر نوسازی کشور را بهگونهای پیش برد که «هویت فرهنگی» حفظ شود. او باور داشت که اگر مردم به هویت و تمدن کشور خود آگاه نباشند، هر پیشرفتی سطحی و موقتی خواهد بود.
به همین دلیل، در کنار ساخت جادهها، فرودگاهها و دانشگاهها، پروژههای حفظ میراث فرهنگی هم اجرا شد: از بازسازی قلعههای تاریخی تا احیای موسیقی سنتی عمانی.
امروز در عمان، جوانی که در دانشگاه خارجی تحصیل کرده، ممکن است در اوقات فراغتش عود بنوازد یا در جشنوارههای بومی شرکت کند.
در خیابانهای جدید مسقط و صلاله، زنان با پوشش سنتی در کنار مردان در ادارات و شرکتها کار میکنند. حضورشان آرام اما مؤثر است. عمان از معدود کشورهای منطقه است که توانسته نقش زنان را بدون تنش فرهنگی گسترش دهد. این حضور نه تقلید از غرب، بلکه ادامهی طبیعی همان روح احترامآمیزی است که در فرهنگ عمانی وجود دارد.
در زندگی روزمره هم همین تعادل دیده میشود. در کافههای مدرن کنار ساحل، جوانها قهوه اسپرسو مینوشند و با لپتاپ کار میکنند، اما کمی آنسوتر، در بازارهای سنتی پیرمردی هنوز در حال ساختن قایق چوبی است، این همان مهارتی است که از نیاکانش در قرنها پیش به ارث برده است.
در عمان، زمان انگار همزمان در دو جهت حرکت میکند: به سوی آینده، و به سوی گذشته.
در زمینهی معماری و شهرسازی نیز، این هارمونی قابلتوجه است. هتلها و مجتمعهای مدرن گردشگری، با الهام از فرم قلعهها و کاخهای قدیمی طراحی شده است. رنگها گرم و خاکی، و تزئینات داخلی از هنرهای سنتی مانند بافت پارچه، خوشنویسی عربی و کاشیکاری الهام گرفته شده است.
بههمیندلیل، گردشگر وقتی وارد عمان میشود، حس نمیکند در کشوری بیهویت قدم گذاشته بلکه احساس میکند پا به سرزمینی مدرن با ریشههایی عمیق گذاشته است.
عمان حتی در مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست هم با همین ذهنیت پیش میرود. برخلاف کشورهای همسایه که رشد سریع شهری گاهی طبیعت را قربانی کرده، عمان توسعهی پایدار را ترجیح داده است.
در برنامههای ملی این کشور، هم «برق خورشیدی» و هم «حفظ نخلستانها و وادیها» در کنار هم قرار دارند. این اقدام عمان، نمادی از همان تعادل میان تکنولوژی و طبیعت است.
در نهایت، شاید بتوان گفت عمان کشوری است که راه متفاوتی را برگزیده؛ راهی که در آن مدرنیته نه به معنای فراموشی سنت، بلکه به معنای ادامهی آن در قالبی تازه است.
اینجا، سرعت رشد با طمأنینهی فرهنگ در هارمونی است، و مردم میان دو جهان سنت و مدرنیته راه میانهی خرد و وقار را برگزیدهاند.
به همین دلیل، وقتی شب از فراز مسقط به شهر نگاه میکنید، در نور آرام خیابانها و صدای اذان، حس میکنید عمان در قالب چهره جدید و امروزی خود هنوز همان روح قدیمی را دارد.
این همان راز ماندگاری عمان است: کشوری که در دنیایی پرشتاب، هنوز آرامش و اصالت خود را حفظ کرده است.
چشمانداز آینده عمان؛ نوآوری بر پایه اصالت
آیندهی عمان از پنجرهی توازن دیده میشود، توازن میان پیشرفت و ریشه، میان فناوری و فرهنگ، میان جهانیشدن و هویت ملی. پس از درگذشت سلطان قابوس در ژانویه 2020 و آغاز دوران حکومت سلطان هیثم بن طارق، عمان وارد فصلی تازه از تاریخ خود شد، فصلی که در آن توسعه، دیگر تنها به معنای ساختوساز و رشد اقتصادی نیست، بلکه مفهومی عمیقتر دارد و آن نوآوری بر پایهی اصالت است. عمان در حالی پا به دهههای جدید قرن بیستویکم گذاشت که با تکیه بر گذشتهای باشکوه و دیپلماسی آرام، میکوشد آیندهای هوشمند و پایدار بسازد.
در واقع این دوران مرحلهی جدیدی از نوسازی عمان به حساب میاد جایی که حکومت تلاش میکند مسیر توسعهی پایدار سلطان قابوس رو با تمرکز بیشتر بر نوآوری، دیجیتالیسازی، تنوع اقتصادی، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و حفظ هویت فرهنگی ادامه دهد.
کشوری که روزگاری مرکز تجارت کندر و مروارید بود، امروز در تلاش است تا با فناوریهای نوین و گردشگری پایدار، نقش تازهای در اقتصاد جهانی ایفا کند. در جهانی که سرعت تغییر سرسامآور است، عمان راهی متفاوت از همسایگان پرهیاهویش برگزید و آن: پیشرفتی آرام، پایهای و متعادل بود.
سلطان هیثم با نگاهی آیندهنگر، مسیر چشمانداز 2040 عمان را آغاز کردف سه هدف اصلی این طرح عبارتند از:
- برنامهای جامع برای تنوعبخشی به اقتصاد
- ارتقای کیفیت زندگی
- حفظ میراث فرهنگی
این طرح نهتنها ادامهدهندهی سیاستهای آرام و متعادل گذشته است، بلکه با رویکردی بازتر به سوی فناوری، آموزش، گردشگری و انرژیهای نو حرکت میکند. با این حال، نکتهی منحصربهفرد در این مسیر آن است که: عمان میخواهد مدرن شود، بدون آنکه «عمانی بودنش» را از دست بدهد.
در شهرهای بزرگ، بهویژه مسقط و صلاله، چهرهی نوین عمان بهروشنی دیده میشود: برجهای مدرن در کنار بازارهای قدیمی، مراکز فناوری در کنار کارگاههای صنایعدستی، و دانشگاههای مجهز در کنار مدارس سنتی علوم اسلامی، همه از مصادیق چهره جدید عمان است. این همنشینی، نه از سر ناچاری، بلکه بخشی از فلسفهی توسعه در عمان است. این تغییر در عمان مصداق این باور است که: گذشته و آینده باید در کنار هم زندگی کنند، نه در مقابل هم.
در حوزهی اقتصادی نیز، عمان در حال گذار از وابستگی به نفت است. دولت، سرمایهگذاری گستردهای در بخشهای گردشگری پایدار، شیلات، معادن، لجستیک، انرژیهای تجدیدپذیر و اقتصاد دیجیتال انجام داده است. بندرهای مدرن صُحار و دُقم دروازههایی هستند برای پیوند عمان با اقتصاد جهانی، اما پشت این توسعه، همچنان روح آرام و سنتی بازار نزوی و بندر قدیمی مطرح وجود دارد، جایی که اصالت بازرگانی عمانی هنوز زنده است.
در عین حال، جوانان عمانی نیز نقشی کلیدی در ساخت آیندهی کشور دارند. نسل تازه با آموزشهای مدرن، مهارتهای فناوری، و ذهنی باز به جهان نگاه میکند، اما همچنان به ارزشهایی چون احترام، صداقت و میهماننوازی پایبند است. همین ترکیبِ دانش و اخلاق، عمان را از بسیاری از کشورهای منطقه متمایز میکند.
از سوی دیگر، عمان در سیاست خارجی هم همچنان مسیر تعادل و صلح را ادامه میدهد. رهبران این کشور میدانند که در جهانی پرتنش، میانهروی، بزرگترین قدرت است همین نگاه سبب شده عمان در حلوفصل بسیاری از بحرانهای منطقهای، نقش میانجی و مورد اعتماد را ایفا کند. چنین جایگاهی، آیندهی عمان را بهعنوان پلی میان شرق و غرب و همینطور سنت و مدرنیته، بیش از پیش تثبیت میکند.
در زمینهی محیطزیست نیز، عمان یکی از معدود کشورهای خاورمیانه است که با جدیت به توسعهی پایدار میپردازد. پروژههای انرژی خورشیدی، حفاظت از لاکپشتهای سبز در سواحل مصیره در جنوب شرقی عمان که در ادامه به آن میپردازیم و برنامههای گسترده برای کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی، همه نشان از درکی عمیق از رابطهی انسان و طبیعت دارند، رابطهای که در فرهنگ عمانی از دیرباز مقدس شمرده میشد.
لاکپشتها بویژه لاکپشتهای سبز که در خطر انقراض هستند در سواحل عمان تخمریزی میکنند. دولت عمان با تعیین مناطق حفاظتشده، نظارت بر تخمگذاری و محدود کردن دسترسی انسانی به نواحی تخمگذاری لاکپشتها، تلاش میکند جمعیتشان را حفظ و از آسیب دیدنشان جلوگیری کند. این برنامه نمونهای از توجه عمان به محیطزیست و توسعه پایدار است.
در نهایت، چشمانداز آینده عمان بر پایهی این اصل ساده استوار است:
«پیشرفت، زمانی پایدار است که از دلِ ریشهها به جلو بروید».
عمان با گامهایی آرام و مطمئن، در حال ساختن آیندهای است که در آن نوآوری، نه در تقابل با سنت، بلکه ادامهی طبیعی آن است. کشوری که در گذشته با عطر کندر شناخته میشد، امروز با عطر دانش، صلح و اصالت در مسیر آینده گام برمیدارد.
جمعبندی
در این سفر نوشتاری به عمان تلاش کردیم تا چهره واقعی این کشور آرام، اصیل و با روحی زنده از تاریخ و فرهنگ را ترسیم کنیم. کشوری که همزمان در دو جهان زندگی میکند: جهانی که سنت و گذشته را حفظ کرده و جهانی که به سوی مدرنیته و فناوری میرود. این همنشینی نه تصادفی بلکه نتیجه قرنها تجربه، خرد و حکمرانی هوشمند است.
آینده عمان بر پایه ثبات، توازن و احترام به سنتها ساخته میشود و این همان چیزی است که از گذشته در عمان بوده است. برنامه «چشمانداز عمان 2040» نشان میدهد که این کشور به دنبال توسعه اقتصادی و اجتماعی است، اما هرگز هویت فرهنگی و ارزشهای سنتی خود را قربانی نمیکند. این دیدگاه پلی میان سنت و نوآوری است، جایی که فناوری، آموزش و گردشگری و انرژیهای نو با میراث فرهنگی و طبیعت بکر عمان همزیستی دارند.
در حوزه اقتصادی عمان به سوی کاهش وابستگی به نفت به پیش میرود و در حال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود است. بخش گردشگری پایدار، انرژیهای تجدیدپذیر، لجستیک، شیلات، معادن و صنایع دستی ستونهای این استراتژی هستند. بندرهای پیشرفته صحار و دقم دروازههای ارتباط عمان با جهان است، در حالیکه روح بازارهای سنتی نزوی و سلاله هنوز زنده است.
در زندگی روزمره نیز این توازن به چشم میخورد. خیابانهای مدرن مسقط و صلاله در کنار بازارهای سنتی، ساختمانهای شیشهای در کنار قلعهها و بادگیرها، زنان در ادارات و مردان با دشداشه و عمامه در میدانهای تاریخی، همه نمادی از این هارمونی هستند. این ترکیب نشان میدهد که مدرنیته در عمان نه در تقابل با سنت، بلکه در خدمت آن و ادامه طبیعی آن است.
نسل جوان عمانی، که با آموزش مدرن، فناوری و زبانهای بینالمللی آشناست، میتواند میراث فرهنگی را با نوآوری پیوند دهد. جوانان امروز عمانی، همزمان که در دفاتر دیجیتال کار میکنند و در شرکتهای بینالمللی مهارت کسب میکنند، ارزشهای اخلاقی، مهماننوازی و احترام به خانواده و جامعه را نیز حفظ میکنند. این ترکیب دانش و اخلاق، آیندهای باثبات و پایدار برای کشور رقم میزند.
سیاست خارجی عمان نیز ادامهدهنده همان مسیر هوشمند و متعادل است که از دوران سلطان قابوس آغاز شد. عمان همچنان میانجی قابل اعتماد در بحرانهای منطقهای باقی مانده و نقش پلی میان شرق و غرب، سنت و مدرنیته و اقتصاد و فرهنگ را ایفا میکند. این نگاه متوازن، نه تنها ثبات داخلی، بلکه اعتبار جهانی عمان را تقویت میکند.
در زمینه محیط زیست، عمان از معدود کشورهای منطقه است که توسعه پایدار را جدی گرفته است. پروژههای برق خورشیدی، حفاظت از لاکپشتها و برنامههای کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی نشان میدهد که این کشور اهمیت همزیستی با طبیعت را درک کرده است. این همان روح احترام به زمین و منابع طبیعی است که در فرهنگ عمانی از دیرباز مقدس شمرده میشده و امروز به سیاستهای کلان کشور راه یافته است.
گردشگری آینده عمان نیز بر محور تجربه و تعامل با طبیعت و فرهنگ شکل میگیرد. تجربه زندگی در کمپهای بادیهنشین، گشت و گذار در وادیها و کوهها، بازدید از بازارهای سنتی و صنایع دستی، همه بخشی از این چشمانداز پایدار هستند. عمان میکوشد تا مسافر را نه صرفاً ناظر، بلکه همراهی کند تا با فرهنگ، طبیعت و تاریخ کشور در ارتباط نزدیک قرار گیرد.
در واقع، آینده عمان را میتوان همچون نسیمی آرام و مطمئن تصور کرد؛ نسیمی که گذشته را با خود حمل میکند و همزمان به سوی نوآوری و پیشرفت میوزد. این کشور نشان داده که میتوان در دنیای پرشتاب امروز، آرامش، اصالت و فرهنگ را حفظ کرد و همزمان به سوی آیندهای هوشمند، متوازن و پایدار حرکت کرد.
در پایان این مطلب باز هم تاکید میکنیم که، عمان نماد کشوری است که توانسته تعادل میان سنت و مدرنیته را برقرار کند، میان طبیعت و فناوری هماهنگی ایجاد کند و میان گذشته و آینده پلی مستحکم بسازد. این سرزمین، که زمانی مرکز تجارت کندر و دریانوردی بود، امروز پلی میان فرهنگها، اقتصادها و نسلهاست؛ پلی که با گامهایی آرام، مطمئن و متفکرانه، به سوی آیندهای پایدار و نوآورانه حرکت میکند.
اگر میخواهید با فرصتهای اقتصادی، سرمایهگذاری و همینطور گردشگری در عمان بیشتر آشنا شوید، میتوانید برنامه سفر خود را با شرکت در دوره معارفه رایگان ما شروع کنید.
